Kunst
Dat is drama, dans, woord, kleur, klank en vorm.
Dat is een zoektocht naar wat binnen en buiten onszelf leeft.
Iets doet je loskomen uit het alledaagse.
Kunst. Het zet je overhoop en het schudt je door elkaar.
Met kunst bezig zijn vraagt dus tijd.
Want kijken, voelen en luisteren 
is méér dan zomaar zien:
het is het verborgene ontdekken.
Zo kan wat binnen in ons leeft,
misschien wel naar buiten komen.
Zo kan kunst je raken,
onrust zaaien,
zin geven aan je bestaan,
je misschien in aanraking brengen met iets heel dieps.
Kunst dus…
De vraag is: wat doe jij ermee?

1. Inleiding

"Het scheppen gebeurt altijd vanuit een complex geheel aan factoren binnen de maatschappij. Mozart komt niet uit het niets te voorschijn, Jules Verne fantaseerde vanuit bestaande groeikiemen in de maatschappij. De kunstenaar haalt, met andere woorden, zijn wereld nooit helemaal uit zichzelf. Dus moet ook ik die andere wereld leren kennen. Door te lezen en te luisteren, door te onderzoeken hoe psychologen, sociologen, cultuurfilosofen en natuurwetenschappers de wereld begrijpen, en door te onderzoeken in hoeverre hun beeld en inzicht interfereren met de kunst."
Jan Hoet, oud-conservator van het SMAK, Gent

Ons jaarthema gaat over kunst. Als je 't mij vraagt, een schot in de roos.
Eerst en vooral omdat kunst voor mensen, en dus ook voor kinderen en jongeren, belangrijk is. Maar zeker ook omdat zowat elke jongere er op verschillende domeinen mee bezig is. Een heel stukje van hun vrije tijd wordt kunstzinnig ingevuld. Jongeren confronteren zichzelf dikwijls met allerlei vormen van kunst. Denken we maar aan het uren muziek beluisteren. Of het avondje film. Of de schoolvoorstelling van een toneelstuk, dat eigenlijk toch niet zo slecht was. Dan hebben we het nog niet over de mooie foto op posterformaat aan de muur van hun kamer. Deze voorbeelden tonen aan dat we zeker en vast op een aanschouwende manier aan kunstbeleving doen.

Daarnaast is er ook de creërende kunstbeleving. Zo zien we dat veel jongeren een 'groepje' opstarten, dat de lessen PO nog altijd tot de boeiendste van de hele week behoren, dat er in het weekend aardig wat afgedanst wordt en dat er niet weinig toneeltjes opgevoerd worden bij pakweg een slecht rapport...
Ook in de Chiro zijn we misschien kunstzinniger dan we algemeen aannemen. De ontelbare improvisatiestukjes bij openingen, die soms goed zijn en op andere momenten gewoonweg slecht. Of de zangstonde, begeleid door een paar leuke instrumenten. De graffiti in het ketilokaal, de film van de aspi's,…

We ervaren dit misschien niet altijd als kunst, omdat we bij kunst al te dikwijls aan saaie museumbezoeken met vragenlijsten denken, of aan concertzalen waar je stokstijf naar muziek moet zitten luisteren, of aan veel geld uitgeven om weinig terug te krijgen. Met dit jaarthema willen we net zeggen dat ónze kunstbeleving veel waardevoller is dan die saaie museum- en concertbezoeken die ons soms (hopelijk niet) een afkeer hebben bezorgd voor alles wat naar kunst ruikt. En dat het bovendien allemaal niet zo veel hoeft te kosten. We willen dit jaar onze kunstbeleving eens stevig opkrikken. Zowel de creërende als de aanschouwende.

We denken dan ook dat er voor de Chiro heel wat kansen weggelegd zijn. Het benoemen van datgene waar we al mee bezig zijn. Het optillen van activiteiten. Op zoek gaan naar dingen die we nog niet kenden.

2.Wat is kunst?

Tja, wat is kunst?
Een gevaarlijke vraag. Maar we proberen hier toch een antwoord te geven, waar we dit jaar mee aan de slag kunnen. Niet dat dit het enige juiste en zaligmakende antwoord is. De mens is tenslotte al een paar duizend jaar over deze vraag aan het denken, en dat ene antwoord is er - gelukkig? - nog altijd niet. Maar dit antwoord kan ons binnen de Chiro misschien wel helpen.

Laten we vertrekken vanuit een andere vraag: wat is voetbal?

Voetbal is dat spel met een bal, twee doelen, twee maal 11 spelers; waarbij maar één speler de bal met de handen mag aanraken, en bovendien enkel binnen de baklijn. Een baklijn is…
We kunnen op die manier wel een Dubbelpunt volschrijven over wat voetbal nu juist is. En dan vergeten we allicht nog een aantal dingetjes. Maar we weten allemaal ongeveer wel wat voetbal is en we kunnen het onderscheiden van pak weg basketbal.

Belangrijk is dat er twee manieren bestaan om met voetbal bezig te zijn. Je kan er naar gaan kijken. Ofwel ga je dan zien naar iemand die je kent en heb je voldoening van het zien wat hij er van terecht brengt, ofwel ga je naar een goede match zien. Zo is het ook bij kunst. Meestal vind je een kindertekening pas goed als je dat kind zelf kent. De opvoering van toneelstukjes in kleuterklassen voor de grootouders, hebben niet zozeer succes vanwege hun artistieke inhoud, maar wel door de binding tussen grootouders en hun kleinkinderen. Een goed museum daarentegen heeft succes omdat er straffe dingen te zien zijn, en niet omdat je deze of gene kunstenaar bij naam en toenaam kent.

Wanneer ben je zelf aan het voetballen? Als je voor jezelf uitmaakt dat de activiteit waarmee je op dat moment bezig bent voetbal is en als je je bovendien aan een minimum van de spelregels houdt. Zo is het ook met kunst. Wanneer de schepper vindt dat hij met kunst bezig is, dan is dat ook zo, op voorwaarde dat hij zich aan een minimum van de 'spelregels' houdt. Hij moet m.a.w. creërend of aanschouwend bezig zijn. Brood roosteren is bvb. geen van beide, en is dus ook geen kunst. En basket is geen voetbal, daar moeten we eerlijk in durven zijn.

Tot zover het voetbalantwoord op de vraag wat kunst is.

Onze aanpak dan:
Eén ding staat vast. We moeten dit op een belevende en niet op een belerende manier aanpakken. Binnen het belevende zullen er altijd twee sporen opduiken:

• Het aanschouwende:
  Bij kunst is er altijd een wisselwerking tussen de kunstenaar en de toeschouwer. Om bewust met kunst bezig te zijn is het noodzakelijk om rondom jezelf te kijken en kunst te ontdekken. Je moet kritisch zijn om voor jezelf uit te maken of je iets nu mooi vind of niet, of het je al dan niet raakt. Het werkt bovendien erg inspirerend. Vergelijk het maar weer met voetballen. Iedereen die graag eens een balletje stampt, kijkt zeker wanneer de Rode Duivels moeten spelen. En als er dan op het Chiroplein de zondag nadien gevoetbald wordt, dan wil iedereen één van onze vaderlandse helden zijn. Zo zou het ook met artistieke bezigheden moeten zijn. Wanneer we een schilderactiviteit doen zou iedereen Mondriaan of Wouters moeten willen zijn. Op die manier laat je je inspireren en voel je aan wat je idool meer kan dan jij. Je laat je inspireren.
• Daarmee zijn we dus bij het creërende gekomen
  Onze wereldvermaarde creativiteit dwingt ons om ook zelf aan de slag te gaan. Niet dat alles wat we gaan doen 'grote kunst' moet worden. Maar we willen wel kansen bieden om het kunstzinnige in ons naar buiten te laten komen. Dit noemen we expressie.
  Expressie is uitdrukkingsvorm. Wat in ons leeft kunnen we, na verwerking in onszelf of door ons te confronteren met anderen, naar buiten brengen, in een bepaalde vorm. Gedachten of gevoelens kunnen geuit worden door ze uit te praten, te zingen, te springen, te dansen, te schilderen, te filmen, te fotograferen,... Zo zijn we expressief bezig.
  Expressie is in de eerste plaats een zoektocht naar wat binnen in je leeft om het dan eventueel te uiten. Die zoektocht is crucialer dan het uiten zelf, de creatie. De creatie is dan dat wat op een bepaald moment voor een bepaalde persoon in een bepaalde situatie een eigen (nieuwe, oorspronkelijke) vorm (van communicatie) is. Creatie is het zoeken naar eigen vormgeving. Wanneer we dit met velen doen, wordt dit een gezamenlijke ervaring die we samen verwerken en vorm geven. Dat is een creatieve daad die bovendien gemeenschap vormt.
  In een samenleving waar vooral het verbale de bovenhand krijgt, is het belangrijk om kansen te creëren om andere expressievormen te gebruiken dan verbale. Zo komen ook verbaal minder sterke kinderen en jongeren tot hun recht.
  Je kan je de vraag stellen waarom we nu precies kunst een duidelijkere plaats willen geven in de Chiro, wat we met kunst in de Chiro willen bereiken en op welke manier we dit gaan doen. In de volgende drie hoofdstukjes willen we hier een antwoord op proberen te geven.
• Waarom kunst in de Chiro?
  Met kunst in de Chiro te brengen beogen we eigenlijk veel dingen:
  Kunstbeleving: We willen jongeren meer in contact brengen met kunst, gewoon omdat ze ervan zouden genieten. Wanneer mensen gevoelig worden voor wat er te zien, te horen, te ruiken of te voelen valt, dan kunnen ze niet alleen genieten van wat anderen gecreëerd hebben maar zullen ze zelf ook minder drempels ervaren om het artistieke in zich naar buiten te laten komen. Kunst om de kunst dus.
  Menswording: Wanneer mensen in contact komen met kunst, dan worden ze daar zelf beter van. Je wordt bvb. verdraagzamer. Je leert kijken naar wat anderen nodig vonden om te maken. Je kan dit zelf ook mooi vinden, belangrijk, de moeite, of net niet. Waarden worden in vraag gesteld. Je wordt dus ook kritischer. Je traint je in kritisch rondkijken.
  Bovendien kan je jezelf ook meer verwezenlijken, zeker wanneer je zelf aan het scheppen gaat. Je kan via je artistieke bezigheid jezelf op een andere manier tonen.
  Het intuïtieve: alles in onze samenleving moet bewijsbaar zijn. De ratio staat boven alles. Toch zijn we in de Chiro, en ook daarbuiten, ons ervan bewust dat niet alles onder woorden te brengen is. Soms voelen we dingen aan, die we niet zomaar kunnen uitgelegd krijgen. Dat is het intuïtieve. Binnen het artistieke krijgt het intuïtieve de bovenhand.
  Democratisering: Kunst heeft iets elitairs. Ze is duur en ook niet altijd even gemakkelijk.
  Kunst hoeft echter niet duur te zijn. Door haar in ons activiteitenaanbod op te nemen, werken we mee aan de democratisering ervan. We gaan op zoek naar goedkope alternatieven, zonder dat daarom de kwaliteit vermindert. We willen dus met héél de Chiro over en met kunst bezig kunnen zijnen dus niet enkel met een kleine minderheid.
  Door kunst toegankelijk te maken, reik je een manier van zien aan, die kinderen en jongeren kan leren kunst te begrijpen. Dit wil echter niet zeggen dat kunst niet langer vernieuwend, experimenteel, provocerend en soms zelfs onduidelijk mag zijn. We hoeven niet alles direct te snappen. Ook dat is een leerproces; kunnen aanvaarden dat je niet alles ineens begrijpt.
  Een jaarthema over cultuur?
  Neen! Voor alle duidelijkheid toch nog even dit: We willen het met dit jaarthema niet hebben over cultuur, ook al hangt kunst hier sterk mee samen. Onder cultuur verstaan we: dat wat niet natuur is, de mens dus die zin geeft aan zijn omgeving. In die zin is kunst een niet onbelangrijk deel van de cultuur en bepaalt ze haar mee. Kunst is als het ware een grassprietje op de grasmat die cultuur heet.
• Onze oproep, of, wat willen we bereiken met dit jaarthema?
  We roepen op om kunst een duidelijke plaats te geven in de Chiro. Op die manier kunnen we mensen hiervoor gevoelig maken.
  Iemand die artistiek wil bezig zijn, wordt geïnspireerd door iets, straalt begeestering uit. Het kan zelfs een levenshouding worden. Dat is de taak van de Chiro: mensen wakker maken en ertoe aanzetten zulke levenshouding tot de hunne te maken, net zoals we hen ook voor een speelse levenshouding willen wakker maken. Als Chiro moeten we horizonverruimend werken, stimuleren en gevoelig maken voor wat er te zien, te horen, te voelen, te ruiken en te proeven valt
• De activiteiten, aan artistieke kapstokjes
  "Ik geloof niet dat wat ik doe niet expressief is; het is enkel zo dat ik niet probeer mijn expressie aan iemand op te dringen, zodat elke persoon kan denken volgens het pad dat zijn gevoelens en ervaringen hem wijzen. Ik voel altijd dat beweging op zichzelf expressief is, ongeacht enige intentie tot expressiviteit, ongeacht het intentionele."
  Merce Cunningham

Tien woorden nemen ons het komende jaarthema mee als een geschreven gids door de wereld van de kunst. Woorden waar iets met te doen valt. Sommigen zullen ze allemaal opnemen, anderen maar een paar. Belangrijk is in ieder geval dingen te doen waar je jezelf goed bij voelt. In het aanbod hieronder zitten zeker die dingen die ook jij met je afdeling kan doen. En wil je de lat voor jezelf ook af en toe eens wat hoger leggen, doe dan gerust beroep op anderen.

We nodigen je uit om iets te doen met die woorden, ze tot de jouwe te maken, en je afdeling hiervan mee te laten genieten. Want dat wordt het: genieten alom.
Deze kapstokken dus als geschreven gids, de leiding als échte gids.
We zijn ervan overtuigd dat dit allemaal woorden zijn waar we in de Chiro op één of andere manier sowieso al mee bezig zijn, maar dan wel op andere vlakken dan kunst. De kunst zal zijn (grapje) om deze woorden naar de raakvlakken tussen kunst en Chiro te brengen. Op die manier kunnen we, heel gewoon, 'kunst' ontladen, en dichter bij kinderen en jongeren brengen.

Bij ieder woord hebben we twee soorten activiteiten geplaatst waarbij dat woord beleefd kan worden. Een eerste soort zijn activiteiten die we in de Chiro doen en die niets met kunst te maken hebben, maar waarbij het woord in kwestie wel duidelijk beleefd wordt. Een tweede soort activiteiten heeft wel met kunst te maken. Op die manier denken we een goede opbouw te hebben, waarbij de tien woorden volledig tot hun recht kunnen komen.
Hier gaan we dan…
(In deze tekst zijn de feitelijke activiteiten niet opgenomen. We verwijzen hiervoor graag naar de afdelingsactiviteitenbundeltjes die jullie op de startdag kregen)

1. Geduld: 'Met kunst bezig zijn vraagt tijd'
Je mag niet verwachten dat je alles op één-twee-drie doorhebt.

2. Blikopener: 'Kijken is méér dan zien, is het verborgene ontdekken'
Het is belangrijk dat we ons leren openstellen voor wat er te zien, te ruiken, te… valt.

3. Avontuur: 'Een zoektocht naar wat binnen en buiten jezelf leeft.'
Als je artistiek bezig bent, weet je wel waar je begint, maar niet waar je eindigt.

4. Appèl: 'Een kunstwerk houdt een uitspraak in. Wat doe je ermee?'
Dat is een essentiële vraag die je jezelf moet stellen, omdat dat de bestaansreden van het kunstwerk is.

5. Gids: 'Gids zijn doe je voor elkaar'
'Ik heb een straffe film gezien, die moet je ook eens zien.'

6. Kracht: 'Kunst moet je raken door de kracht die ervan uitgaat.'
Van kunst gaat kracht uit, ongeacht je een kunstwerk nu mooi of lelijk vindt.

7. Verwondering: 'Kunst doet je loskomen van het alledaagse'
Verwondering om wat je ziet of maakt, verwondering om wat het je doet daar mee bezig te zijn, verwondering voor datgene wat je nog niet kende binnen en buiten jezelf.

"Nochtans zou het bij iedere kunstbeleving moeten gaan om een zintuiglijk waarneembaar creativiteitsproces dat telkens opnieuw tot routine geworden levensgewoonten in vraag stelt en het verstarrende en stereotiepe denken overhoop haalt."
Guy Mortier

8. Verwarring: 'Kunst zet overhoop, schudt je grondig door elkaar'.
Kunst doet denken. Eerlijk omgaan met kunst vereist af en toe dus een aardig potje verwarring.

9. Zingeving: 'Kunst geeft zin aan je bestaan, kan je in aanraking brengen met het diepere'
Iedere kunstenaar probeert door zijn schepping zin te geven aan zijn bestaan. Iets wat er nog niet is, creëert hij zelf, omdat hij voelt dat het er moet zijn.

'Naast en met de 'godsdienst', de 'filosofie' en de 'wetenschap' geeft de 'kunst' gestalte aan een wereldbeeld van een gemeenschap. De dreigende wraakgoden en het knusse stilleven met oesters en wijngebruik, het ondoorgrondelijke masker en het pompeuze portret, hebben één overeenkomst - het zijn pogingen om plaats en bestemming van de mens in de kosmos te bepalen - pogingen ook om niet helemaal te sterven'
Jan Hoet

10. Vrijheid: 'In kunst mag er meer'
Naakt op een podium staan kan; naakt over straat lopen is moeilijker. Een kunstenaar kan (in een kunstwerk) een bad 'De Schelde' noemen, in andere situaties verklaren ze je gek voor zoiets. Een kunstenaar kan door zijn fantasie en zijn scheppingskracht de werkelijkheid (een bad) en de conventies (niet naakt lopen) overstijgen. Dat is een grote vrijheid.